O osadnictwie zapoczątkowanym na tych ziemiach przed wiekami świadczą liczne zabytki archeologiczne, do których należą niewątpliwie cmentarzyska kurhanowe ze środkowego okresu brązu /teren rezerwatu przyrody "Trawiasta Buczyna im. prof. Stefana Kownasa"/, grodziska /w okolicach wsi KArtno i Żelisławiec, nad jeziorem Zgniły Grzyb, w Kołbaczu nad rzeką Płonią/, wczesnośredniowieczne grodziska /na górze Chojna w rezerwacie przyrody "Bukowe Zdoje im. prof. Tadeusza Dominika", na północ od Wełtynia - nad jeziorem Gardzienko i w wielu innych lokalizacjach/.

Ciekawostką obszaru są wsie o średniowiecznym, owalnicowym układzie przestrzennym /Kołowo, Dobropole Gryfińskie/ zlokalizowane na rozległych polanach Puszczy Bukowej. Najstarszym obiektem sakralnym jest romański, bezwieżowy kościół w Gardnie, zbudowany z kamieni.

Liczne wsie w sąsiedztwie Puszczy Bukowej wchodziły w skład dóbr klasztoru cystersów w Kołbaczu. Niezwykle ciekawymi pozostałościami średniowiecznego zespołu budowli w Kołbaczu są romańsko-gotycki ceglany kościół z niezwykłą rozetą, gotyckie skrzydło zamieszkiwane przed wiekami przez braci zakonnych, dom opata z XIV wieku, gotycka stodoła a także baszta obronna z XIV wieku.